Motorowery Jawa i Povazske Strojarne.

Na niektórych Jawach możemy znaleźć logo które do złudzenia przypomina oryginalne logo Jawy, ale coś w nim jest nie tak. Co i skąd się wzięło postanowiłem wyjaśnić w poniższej historii.

W roku 1928 Słowacki inżynier o nazwisku Roth, który był właścicielem fabryk amunicji w Bratysławie i Brnie założył kolejną fabrykę amunicji w północnej Słowacji w mieście Povazska Bystrica i nazwał ją Ceske Municne a Korodelne Zavody Brno fabryka 2.Po II Wojnie Światowej w 1948 roku fabryka otrzymała nową nazwę „ Povazske Strojarne”, nazwa ta funkcjonuje do dziś. Povazske – od nazwy miasta a Strojarne – oznacza maszyny, w dalszej części tekstu będę używał skrótu PS . Jako że produkcja broni po II WŚ zmalała PS szukała innych produktów które mogli wytwarzać i wybrali produkcję motocykli. Jak wiemy nie była to pierwsza fabryka która przeszła prosto od produkcji broni do produkcji motocykli, JAWA wcześniej zrobiła to samo i to właśnie z Jawą fabryki PS weszły w kooperację.

Z tej współpracy szybko wyszedł ciekawy skuter. Manet 90, model z pojedynczym cylindrem, zaraz potem w 1955 pojawił się też mały skuter nazwany Pionier 50 z 3 biegową skrzynią, a po nim następne: Pionier 550, 555, Jawa 20 i 21 a także mustang wszystkie z silnikiem 50 cc. Pionier 555 był produkowany na licencji nawet w Indiach czy Egipcie. Produkcja motocykli w PS nie była jednak ograniczona tylko do modeli o pojemności 50cc, w 1956 fabrykę opuszczały skutery o pojemności 100cc i 125cc pod nazwami Manet S-100 i Tatran 125 z przeznaczeniem na rynki: Węgierski, Bułgarski, Rumuński i do wschodnich Niemiec.

Ciekawostką związaną z nazwą Manet jest to że wzięła się ona od nazwy gór Manin które są widoczne z fabryki.

Wyniki ISDT 1972

W roku 1972 używając nazwy JAWA motocykle o pojemności 90cc wygrały wiele nagród podczas udziału w ISDT (Internetional Six Days Trail - sześciodniówka enduro) która tamtego roku miała miejsce w USA. Te sukcesy spowodowały że te maszyny stały się sławne dosłownie z dnia na dzień, a to spowodowało wzrost zamówień na Jawę 90, Jawę 90 Cross i Jawę 90 Roadster. Te modele były projektowane przez fabrykę Jawa w Pradze a produkowane przez PS. Popularność tych modeli wzrosła nie tylko w USA, ale też w Niemczech, firma Neckermann również była zainteresowana ich importem.

<-- kliknij żeby powiększyć

W drugiej połowie roku 1960 Czechosłowacka firma Motokov która zajmowała się eksportem i importem produktów motoryzacyjnych i była głównym eksporterem Jawy i PS dostrzegła lukratywny rynek dla małych i prostych w obsłudze motorowerów, na które w wielu krajach nie trzeba było mieć nawet prawo jazdy. Takich jak francuski Solex który w tamtych czasach sprzedawał się ekstremalnie dobrze. Tak wiec PS postanowiło samodzielnie stworzyć prototypy takich pojazdów i wybudowali 2 wzory, pierwszy był kopią Solexa jednakże nie spodobał się ani w PS ani w Motokov i projekt został wkrótce porzucony, drugi był bardziej udany ale też nie sprostał oczekiwaniom rynku. Z powodu tych niepowodzeń Motokov stracił zainteresowanie małymi motocyklami od PS, stwierdzili że rynek zbytu na takie produkty jest zbyt mały. PS jednak nie chciało się z tym zgodzić i kontynuowali rozwój, celując w produkcję motorowerów na bardzo wtedy opłacalne rynki, niemiecki i duński które wymagały pojazdów z pedałami i dużymi kołami ze względu na ułatwioną rejestracje takich modeli jak motorowery.

W 1970 inżynierowie PS zaprojektowali motorower o nazwie typ 28, a na wiosnę 1971 wszedł on do produkcji seryjnej. Była to zupełnie nowa generacja motorowerów więc PS zdecydowało że potrzebują też nowej nazwy innej niż JAWA, i tak współpraca z Jawą dobiegła końca. Nie chcieli też używać nazwy Manet bo ta kojarzyła się ze skuterami. Znalezienie nowej nazwy nie było łatwym zadaniem, ale w tym czasie w Czechosłowacji była bardzo popularna piosenka ze słowami „Babettasla do sveta” co tłumaczy się „Babetta (kobiece imię) poszła w świat”, to pasowało do motoroweru który miał być produktem eksportowym.

Po kilku zmianach w konstrukcji Babetta sprzedawała się dobrze a w Niemczech otrzymała nawet nagrodę za wzornictwo w 1974 roku. Roczna produkcja sięgała 60000 sztuk. W tym okresie Motokov dostrzegł swoją wcześniejszą pomyłkę i dał zielone światło na dalszy rozwój tego modelu PS stworzyło wiele innych wersji na różne rynki np. dla Niemiec i Dani z limitem maksymalnej prędkości 25 km/h, dla USA z limitem 30 km/h a na rynek własny produkowano ją z limitem aż 40 km/h.

W 1983 PS miało 13500 pracowników z których 3500 było zatrudnionych przy produkcji motorowerów a reszta produkowała głównie broń i wielkie łożyska dla dźwigów. Wielka PS była częścią jeszcze większej firmy o nazwie ZVL, wielkiego producenta łożysk kulowych z 64000 pracowników. W czasie zimnej wojny ZVL otrzymała zadnia produkcji silników lotniczych, a ich produkcja wymagała więcej miejsca więc wykorzystano farbkę PS w północnej Słowacji a produkcja motorowerów musiała przenieś się w inne miejsce. I tak pod koniec 1985 roku wstrzymano produkcję w fabryce w Povazska Bystrica i przeniesioną ją do nowo wybudowanej fabryki na rolniczych terenach Kolarovo, które znajduje się niedaleko granicy z Węgrami i zamieszkanie jest głównie przez węgiersko języczną ludność utrzymującą się głównie z rolnictwa. Nowa fabryka w Kolarovo która nie miała żadnego doświadczenia w produkcji motocykli otrzymała całe wyposarzenie z fabryki Povazska Bystrica do produkcji motorowerów, jednak uskarżali się że otrzymali tylko stary sprzęt.

Wraz z upadkiem ustroju socjalistycznego fabrykę zaczęły dotykać strajki, wzrost cen energii i materiałów. Wkrótce potem fabrykę sprywatyzowano a w nowych warunkach ekonomicznych właściciele nie byli w stanie utrzymać produkcji z powodu braku środków finansowych. Następnie z powodu rozpadu Czechosłowacji na Czechy i Słowację w 1993 cześć dostawców nagle stała się firmami zagranicznymi, nawet Motokov niegdyś główny eksporter był teraz firmą czeską.

Motokov dalej eksportował Babette na zachód jednak używając marki Jawa, do której nadal miał prawa. W tym czasie Jawa chciała się uwolnić od Motokov. Protestowała twierdząc że obecnie jakość motorowerów Babetta produkowanych przez PS jest tak słaba że niekorzystnie wpływa na wizerunek marki Jawa. To doprowadziło do tego że niegdyś współpracownicy Jawa i Babetta stali się przeciwnikami i trwało to do momentu aż Babbeta zaprzestała używania marki Jawa.

Kolejnym ciosem dla Babetty było rozpoczęcie przez PS produkcji motorowerów we współpracy z Piaggio na licencji Puch, motorowery te nosiły nazwę Korado. W 1997 drzwi fabryki w Kolarovo zostały zamknięte na dobre i tak oto skończył się długi okres w historii motorowerów Babetta. Do dziś Babetty jeżdżą po ulicach Kuby, USA, Południowej Afryki, Chin i wielu europejskich państw do których była eksportowana.